گامی بلند در جهت احیای خلافت
پس از تلاش‌هایی که از بیست سال قبل با هدف تشکیل ساختاری سازمان‌یافته از عالمان و متفکران مسلمان آغاز گردیده بود، استاد دکتر یوسف قرضاوی پیش‌نویس طرح تشکیل «اتحاد جهانی علمای اسلام» را تهیه و تنظیم نمود و با هدف:
پاسداری از هویت امت اسلام و رویارویی با گرایش‌های ویرانگر، آن را برای جمع زیادی از علما فرستاد تا از طریق تقویت توانایی‌های علمی و آگاهی دادن هر چه بیشتر مسلمین در جهت شناخت نقش و رسالت خویش و راهنمایی و اصلاح و اندرز – دلسوزانه و حکیمانه – رهبران و حاکمان مسلمان به مسئولیت تاریخی و حساس و سرنوشت‌ساز خویش عمل نمایند.
استاد دکتر یوسف قرضاوی پیش‌نویس طرح پیشنهادی مورد نظر را همراه با فرمی برای نظرخواهی از عالمان برای بسیاری از افراد شناخته شده آن‌ها ارسال نمود و از طریق آن، ایشان را در جهت به راه اندازی و فعال گردانیدن نقش خدمت به امت اسلامی به پیوستن به «اتحاد علمای جهان اسلام» دعوت نمود.
دکتر یوسف قرضاوی ضمن مصاحبه‌ای با شبکه‌ی «اسلام آن لاین» (چهارشنبه 28/4/2004) اظهار داشتند:
«باب اتحاد بر روی تمامی علمای مسلمان در شرق و غرب جهان باز است. منظور من از علما، فارغ التحصیلان دانشکده‌های الهیات و معارف اسلامی، اصول فقه و دیگر بخش‌های علوم شرعی و فرهنگ اسلامی است که در آن‌ها دستاوردی مورد اعتبار یا فعالیتی ملموس داشته باشند.»
در مورد طبیعت «اتحاد جهانی علمای مسلمین» دکتر قرضاوی می‌گوید:
«اتحاد علما، اتحادی خالص است که از علمای مسلمان تشکیل می‌شود و در جهت خدمت به مصالح و مسائل مسلمین تلاش خواهد نمود، راهکار و برنامه‌اش را از اسلام خواهد گرفت و در تمامی حرکات خود از اسلام الهام خواهد گرفت و از تمامی مذاهب و فرق اسلامی نمایندگی خواهد نمود.»
ایشان در ادامه‌ی تبیین ویژگی‌های اتحاد، اظهار می‌دارد:
اتحاد علما دارای پاره‌ای از ویژگی‌هاست که آن را از دیگر هیئت‌ها متمایز می‌نمایند و عبارتند از:
1-اسلامی‌بودن
2-جهانی بودن
3-مردمی بودن
4-استقلال
5-علمی بودن
6-دعوی و تبلیغی
7-وسطیّت و اعتدال
8-تحرک و پویایی.
نه عربی و نه عجمی:
دکتر یوسف قرضاوی درباره‌ی اتحاد مورد نظر می‌فرماید:
« اتحاد علمای اسلام، محلی و منطقه‌ای، عربی و عجمی، شرقی و غربی نیست؛ زیرا نماینده‌ی تمامی مسلمانان در تمامی نقاط جهان به شمار می آید. همچنین از اقلیت‌های مسلمانی که در خارج جهان اسلام زندگی می‌کنند نمایندگی می‌کند.
او در ادامه بر روی این موضوع تأکید نمود که:
« اتحاد علمای جهان اسلام به هیچ وجه سازمانی و حکومتی نیست. بلکه توانایی خود را از اعتماد و حمایت امت اسلامی کسب می‌کند. از طرف دیگر با حکومت‌ها سر نزاع ندارد؛ بلکه برای گشودن راه‌هایی برای راهنمایی و همکاری با ایشان – در اموری که به خیر و مصلحت مسلمانان است – تلاش خواهد نمود.»
دکتر قرضاوی بار دیگر بر روی این موضوع تأکید نمود که:
« اتحاد علمای جهان اسلام، به هیچ یک از حکومت‌ها، احزاب، مذاهب و ملیت‌ها وابستگی به اسلام و امت اسلامی احساس عزّت و افتخار خواهد کرد.»
او اشاره نمود:
«از آنجا که آن اتحاد متعلق به علما و متخصصین امت اسلامی است، طبیعی است که به علم و آموزش و میراث علمی، احیای آن و تحقیقات علمی و گسترش دانش توجه خاصی را نشان بدهد.»
دکتر قرضاوی در ادامه اظهار داشت که:
«دعوت به دین خداوند یکی از ویژگی‌های «اتحاد علمای اسلام» است. بدین معنی که به تبلیغ اسلام و دعوت به آن از طریق گفتار و نوشتار و تمامی وسایل شنیداری، دیداری و نوشتاری اهتمامی جدی خواهد داشت و خود را به روش قرآن در دعوت «حکمت و موعظه‌ی حسنه و مباحثه‌ی پسندیده‌تر» ملزم خواهد دانست و به هیچ وجه به «غلوّ و افراط» روی نخواهد آورد؛ بلکه روش وسطیت را برای امت وسط که روش میانه و اعتدال است، در پیش خواهد گرفت.»
دکتر قرضاوی درباره‌ی تبیین تحرک و پویایی گفتند که:
« اتحاد علما صرفاً به شعار و اعلامیه و تبلیغات اکتفا نخواهد نمود؛ بلکه راه تلاش و سازندگی و بسیج تمامی توانایی‌ها و شایستگی‌های علمی و تخصصی را در پیش خواهد گرفت. رهبری آن را جمعی از علمای بارز و مورد اعتماد و در میدان فقه و معرفت دین و استقامت در سلوک، شجاعت در ابراز حق، برخوردار از موضعگیری مستقل و مورد قبول عامه مردم بر عهده دارند.»
اهداف اتحاد علما
درباره‌ی اهدافی که زمینه‌ی تأسیس اتحاد علما را فراهم نموده‌اند دکتر قرضاوی می‌گوید:
« هدف محوری و اصلی، محافظت از هویت اسلامی امت مسلمان است تا همان گونه که اراده‌ی خداوند بر آن است به عنوان «امت وسط» و شاهد و الگوی بشریت، آمر به معروف و ناهی از منکر و مؤمن به خداوند به حیات خود ادامه بدهد.
همچنین یکی دیگر از اهداف مورد نظر در تشکیل هیئت علما، ایستادگی و رویارویی با مکاتب و گرایش‌های ویرانگری خارجی و داخلی است که برای جداسازی تام و تمام امت اسلامی از پایه‌های دینی خود تلاش می‌نمایند.
اضافه بر آن، هدف از تشکیل اتحاد علمای اسلام احساس مسئولیت متقابل میان گرایش‌های اسلامی و تلاش برای تقویت توان علمی و آگاهی متقابل در جهت شناخت حقیقت و مسئولیت و رسالت خویش است.
اتحاد جهانی علمای مسلمین با هدف تشریک مساعی در جهت آموزش صحیح دینی و آگاهی مطلوب و توجه دادن ایشان به خطرهایی که هویت عقیدتی و فرهنگی ایشان را مورد تهدید قرار داده و در جهت ایجاد شکاف در وحدت و ارتباط آنان و دور گردانیدنشان از اسلام تلاش می‌نمایند، تأسیس می‌گردد.
همچنین همه‌ی توان خود را برای رویارویی با تهاجم همه جانبه‌ی دشمنان با بهره گیری از همان سلاح‌هایی که آنان استفاده می‌کنند و متوجه نمودن امت مسلمان به سلاح جدیدی که دیگران در قالب الفاظی فریبنده مانند: نوگرایی، جهانی شدن و‌... به کار می‌گیرند.»
دکتر قرضاوی در ادامه می‌گوید:
«یکی دیگر از اهداف مورد نظر اتحاد علمای اسلام: آماده سازی و تقویت شخصیت فردی، اجتماعی مسلمانان و آماده گردانیدن آنان برای قیام به مسئولیت بزرگ «عبادت، عمارت و خلافت» خداوند و عمل به رسالت «شهادت و اسوه» بودن تمدن تاریخ اسلام برای بشریت است تا دینداری و پایداری ایشان، زمینه را برای ظهور و گسترش دانش مفید، کار علمی و دقیق، اخلاق و فضیلت استوار، رشد فکری و گسترش دامنه‌ی پیروزی‌ها و سازندگی‌ها و ایمان عمیق فراهم گرداند.
دکتر قرضاوی در ادامه می‌گوید:
«یکی دیگر از اهداف اتحاد، راهنمایی و روشنگری در اوضاع و احوال نوین از طریق آراء علمی مدرن و مستدل و ارائه‌ی راه حل‌هایی کارشناسانه برای حل و فصل مشکلات فکری و علمی از خلال احکام شرعی و اصول و قواعد آن در پرتو اجتهادات معتبر و امروزی از طرف جهات مورد وثوق و مورد اعتماد یا از طرف عالمانی است که کفایت و امانت داری ایشان به اثبات رسیده باشد.»
همچنین یکی دیگر از اهداف اتحاد علمای جهان اسلام، متمرکز گردانیدن فعالیت‌ها و دیدگاه‌های عالمان، متفکران و متخصصان مسلمان درباره‌ی مسائل محوری و اساسی امت اسلامی است تا از این طریق امت اسلامی بیش از پیش به نقاط خطرناک و پنجره‌هایی که بر روی هوای مسموم گشوده شده‌اند، آگاه گردند؛ توسط دشمن در میدان معرکه غافلگیر نشوند؛ پایه‌های قدرت و عزتشان دچار لرزش نشود و بر اثر ناآگاهی از طرف دشمنان ایمان، وحدت و هویت و رسالتشان مورد تهاجم قرار نگیرد و از توطئه‌های ایشان غافل نمانند.
دکتر قرضاوی در ادامه می‌گوید:
یکی دیگر از اهداف اتحاد علمای مسلمین گرد هم آوردن تمامی توانایی‌های امت اسلامی – بدون توجه به تفاوت مذهبی و گرایش‌های مسلکی و نژادی به شرطی که اهل قبله باشند – می‌باشد.
همچنین تلاش برای کاستن هر چه بیشتر از نقاط مورد اختلاف و گسترش بخشیدن موارد مورد اتفاق و تأکید بر روی مسائل مشترک و مدنظر قرار دادن این قاعده‌ی طلایی و توان بخش که:
«در موارد مورد اتفاق با یکدیگر همکاری کنیم و در مورد امور مورد اختلاف یکدیگر را معذور بشماریم.»
بدین صورت در برابر دشمنان امت اسلامی صف واحدی را تشکیل بدهیم.
ابزار و راهکارهای اتحاد:
اتحاد جهانی علمای مسلمین برای تحقق اهداف خود از تمامی ابزارها، راهکارها و وسایل مشروع و متنوعی بهره خواهد گرفت که دارای وجه مشترک حکمت، موعظه‌ی پسندیده و مباحثه‌ی هر چه پسندیده باشند و از طریق اقناع، از طریق گفتار و نوشتار و رادیو و تلویزیون و ماهواره و شبکه جهانی اینترنت و دیگر وسایل علمی امروزی تلاش خواهد نمود.
دکتر یوسف قرضاوی به‌این موضوع اشاره نمود که:
«اتحاد علما بر روی پاره ای از وسایل معینی از جمله «خطاب فرهنگی روشنگرانه‌ی مستقیم» با هدف معرفت هر چه بیشتر مسلمین از دین خود در جهت اصلاح مفاهیم، موضعگیری‌ها و اقدامات بر مبنای اصول و مبانی و احکام اسلام اهتمام بیشتری نشان خواهد داد و این اقدام را در راستای محافظت از هویت و شخصیت امت اسلامی و در برابر عوامل مؤثر داخلی و خارجی که ممکن است ایشان را از مسیر صحیح خود منحرف گردانند، صورت خواهد داد.
اتحاد علما برای مخاطب قرار دادن امت اسلامی از مسجد و منبر و حتی الامکان رادیو و تلویزیون‌های ماهواره‌ای و محلی و نشریات دوره‌ای بهره خواهد گرفت.»
دکتر قرضاوی یادآور می‌شود که:
«یکی از وسایل اتحاد برای تحقق اهداف مورد نظر، نصیحت آرام و حکیمانه رهبران و مسئولین ممالک اسلامی و تمامی کسانی است که از جایگاهی تأثیرگذار برخوردار می‌باشند و به طور عمومی و علنی آنان را به اصلاح راه و تجدید نظر در مواضع خود فرا می‌خواند و آنان را در جهت صدور فرامین درستی که در خدمت اصول و مبانی عقیدتی و مصالح امت اسلامی و تأکید بر هویت و شخصیت مسلمین باشد، یاری خواهد داد و آنان را به لغزشگاه‌ها و خطرهای در کمین و توطئه‌های دشمنان – تنها بر پایه‌ی احساس مسئولیت نصیحت و توصیه به حق و صبر – یادآور خواهد شد.
سومین وسیله و ابزار و راهکارهایی که اتحاد علمای مسلمین بر روی آن تأکید خواهد کرد: جلب همکاری دیگر مؤسسات مشابه و فعال در میدان تحقق همان اهداف است، هر چند دارای وسایل و راهکارهای دیگری باشند مانند: سازمان‌های علمی، آکادمیک، مؤسسات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، مؤسسات خیریه و انسانی که بتواند از طریق حمایت و مشاوره‌ی تقویت معنوی و از طریق رأی و فتوا آن را از نظر علمی مورد تأیید و حمایت قرار بدهد و با تمرکز نمودن تلاش‌های مشترک برای تحقق اهداف مشترک و مسئولیت مشترک تشریک مساعی لازم صورت بگیرد.»
اتحاد جهانی علمای مسلمین برای تحقق افراد خود بر روی:
«اطلاع رسانی کار و آموزش مستمر قضایا و رویدادهای مهم و روزمره مرتبط به اسلام و مسلمین – اعم از اینکه دارای طبیعت فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و‌... باشد، تکیه خواهد کرد و این کار را از طریق بیانه‌ها و موضعگیری‌هایی که از طریق رسانه‌های جمعی پخش خواهد شد صورت خواهد داد و در ضمن از مسایل تفرق و تحریک آمیز اجتناب خواهد ورزید.
اضافه بر همه آن موارد، اتحاد علمای مسلمین به اصل گفتگو میان گرایش‌های مذهبی، فکری و سیاسی مختلف و موجود در عرصه‌ی جامعه اسلامی تکیه می‌نماید و این کار را در جهت سد کردن اثرات منفی و گسترش موارد مثبت صورت خواهد داد و در حد توان آن را در جهت هدف مرسوم اتحاد، به خدمت می‌گیرد و از نقاط مشترک برای تحقق آن اهداف بهره خواهد گرفت و از این طریق تمامی نیروهای فعال را برای پیشرفت و سازندگی بسیج خواهد کرد.»
لازم است اشاره شود که طرح تشکیل اتحاد جهانی علمای مسلمین به سال 1980 میلادی برمی‌گردد و برای اولین بار از طرف دکتر علی فخر و دکتر محمّدسلیم العوا و دکتر قرضاوی در حاشیه‌ی کنفرانسی که با عنوان «نظام و سیستم‌های اسلامی» در بحرین تشکیل شده بود مطرح گردید. این پیشنهاد چندین بار از طرف شخصیت‌ها با استاد مرحوم محمد غزالی و دکتر توفیق شاوی مورد بحث و بررسی قرار گرفت و استاد دکتر قرضاوی کار تماس با عالمان و متفکران شناخته شده و دارای گرایش‌های اصلاحی و تجدیدی را صورت داد و توانست با 300 نفر از بارزترین شخصیت‌های علمی و فقهی تماس بگیرد و از دور و نزدیک موضوع را با ایشان مورد بحث و بررسی قرار بدهد و آنان را به مشارکت در تشکیل اتحاد جهان اسلام تشویق نماید.
دکتر محمّدسلیم العوا متفکر مشهور مصری مدتی پیش میلاد "اتحاد جهانی علمای مسلمین " را پس از 20 سال تلاش و برنامه ریزی و زمینه سازی با مشارکت الیه 300 نفر از علما و اندیشمندان مدرسه اصلاح و تجدید و اعتدال بشارت داد.
دکتر سلیم العوا در مصاحبه با رسانه‌های ارتباط جمعی در روز (28/11/2002) اظهار داشت که کار تهیه اساسنامه اتحاد به پایان رسیده، موافقت اولیه در مورد مواد آن صورت گرفته و مقدمات لازم برای اعلان آن فراهم گردیده است.
او اظهار داشت که برای برپایی کنگره تأسیس در کشوری اسلامی با تعدادی از رهبران و مسئولین کشورهای اسلامی تماس گرفته شد، اما هیچ کدام با آن موافقت نکردند به همین سبب تصمیم گرفته شد با توجه به قوانین کشور ایرلند شمالی کنگره‌ی تأسیس را در مرکز اسلامی دوبلین پایتخت آن کشور برگزار نماییم و اداره‌ی مرکزی را (به صورت موقت) در آن مرکز قرار بدهیم.
پیش‌نویس طرح تأسیس اتحاد جهانی علمای مسلمین
•مجمع‌ها و سازمان‌های موجود
•ویژگی‌های اتحاد مورد نظر:
1.اسلامی بودن 
2.جهانی بودن
3.مردمی بودن
4.استقلال
5.علمی بودن
6.دعوی و تبلیغی
7.اعتدال و میانه روی
8.پویایی و عملگرایی
•اهداف اتحاد جهانی علمای مسلمین
•وسایل و ابزارها و راهکارها
پیش‌نویس طرح تأسیس "اتحاد جهانی علمای مسلمان"
متن کامل پیش‌نویس طرح تأسیس اتحاد علمای جهان اسلام که توسط دکتر یوسف قرضاوی تهیه و پیشنهاد شده بود به شرح زیر است:
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
الْحَمْدُ للّهِ و کفی، و سلام علی رسله الذّین اصطفی، و علی خاتمهم المجتبی، محمّد و آله و صحبه أئمّة الهدی و من بهم إقتدی فاهتدی.
اما بعد:
از نظر اسلام علم از منزلت بلندی برخوردار است؛ زیرا این علم است که انسان را به سوی ایمان و اقدام و درجات اعمال راهنمایی می‌کند و انسان اهل ایمان در میدان معتقدات به وسیله‌ی آن حق را از باطل و در عرصه عبادات، سنت را از بدعت و در میدان گفتارها، درست را از نادرست و در معاملات، صحیح را از فاسد و در تصرفات، حلال را از حرام تشخیص می‌دهد.
به همین خاطر جای تعجب نیست که اولین آیه‌ی نازل شده از قرآن این آیه باشد که خداوند متعال می‌فرماید:
(اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ خَلَقَ الْإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ اقْرَأْ وَرَبُّکَ الْأَکْرَمُ الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ ‏ عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ ‏) علق: 5 - 1
«‏‏ بخوان به نام پروردگارت‌. آن که (همه جهان را) آفریده است‌. انسان را از خون بسته آفریده است‌. بخوان! پروردگار تو بزرگوارتر و بخشنده‌تر است (از آنچه تو می‌انگاری‌. بعد از این، بزرگواریها و بخشندگیها از او خواهی دید که تعلیم قرائت در برابر آنها ساده و ناچیز است)‌. ‏ همان خدائی که به وسیله قلم (انسان را تعلیم داد و چیزها به او) آموخت‌. ‏‏‏ بدو چیزهائی را آموخت که نمی‌دانست‌. ‏»
زیرا قرائت مفتاح علم و محل ورود به آن است، اما نه هر قرائت و خواندنی؛ بلکه آن قرائتی که با نام پروردگار، آفریدگار، آموزگار خداوندی که گرامی‌ترین است.
بر همین اساس از نظر اسلام، علم در کنار ایمان قرار دارد و عالمان منادیان ایمان و‌هادیان به راه خداوند می‌باشند.
وقتی که پیامبران و رسولان علیهم الصلوة و السلام سفیران خداوند به سوی خلق خویش برای هدایت آنان به راه و رسم مورد پسند خداوند و تبلیغ دعوتش می‌باشند و معیارهای قسط و عدالت برای مراجعه به آن‌ها به هنگام اختلاف در میان آنان قرار داده و از طریق «تبشیر و انذار» حجت و برهان را اقامه نموده است، عالمان نیز در این میدان وارثان رسولان می‌باشند؛ زیرا رسولان دینار و درهم را از خود باقی ننهاده‌اند؛ بلکه ارث ایشان علم و دانش است و مقصود از آن علم، علم نبوت و وحی الهی است که خداوند پیامبران را به آن اختصاص داده است.
قرآن کریم و سنت رسول خدا (ص) در خصوص بسیاری جایگاه عالمان را بلند برشمرده و منزلتشان را یادآور شده است. خداوند متعال می‌فرماید:
(شَهِدَ اللّهُ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ وَالْمَلاَئِکَةُ وَأُوْلُواْ الْعِلْمِ قَآئِمَاً بِالْقِسْطِ) آل عمران: 18
« خداوند (با نشان دادن جهان هستی به گونه یک واحد بهم پیوسته و یک نظام یگانه و ناگسسته، عملاً) گواهی می‌دهد این که معبودی جز او نیست، و این که او (در کارهای آفریدگان خود) دادگری می‌کند، و فرشتگان و صاحبان دانش (هر یک به گونه‌ای در این باره) گواهی می‌دهند‌.»
همچنین می‌فرماید:
(إِنَّمَا یَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاء) فاطر: 28
«تنها بندگان دانا و دانشمند، از خدا، ترس آمیخته با تعظیم دارند‌.»
برخی از علمای سلف در تفسیر این آیه که خداوند متعال می‌فرماید:
(یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَطِیعُواْ اللّهَ وَأَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِی الأَمْرِ مِنکُمْ) نساء: 59
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از خدا (با پیروی از قرآن) و از پیغمبر (خدا محمّد مصطفی با تمسّک به سنّت او) اطاعت کنید، و از کارداران و فرماندهان مسلمان خود فرمانبرداری نمائید. »
گفته‌اند: «اولوالامر مورد نظر عبارتند از علما.»
بعضی از گذشتگان گفته‌اند: «حکام فرمانروایان مردم اند و عالمان فرمانروای حاکمانند.»
این مضمون شعری است که می‌گوید:
انّ الأکابر یحکمون علی الوری و علی الأکابر یحکم العلماء
«بزرگان بر مردم حکومت می‌نمایند، اما عالمان بر بزرگان و حاکمان حکم می‌کنند.»
عامل فساد حاکمان در بسیاری از موارد، فساد عالمان است؛ زیرا ایشان نقش پزشک معالج را دارند، اگر خود طبیب تباه شود یا در موارد معالجه کوتاهی کند، چه کسی او را مداوا می‌کند؟
در همین ارتباط است که از قدیم خطاب به علما گفته شده:
یا ایها العلماء یا ملح البلد ما یصلح الملح اذا الملح فسد
«ای عالمان که همچون نمک جامعه‌اید، وقتی نمک تباه شود دیگر به کار نمی‌آید.»
رسول خدا (ص) نیز فرموده‌اند:
«خیرکم من تعلّم القرآن و علّمه»
«بهترین شما کسی است که قرآن را بیاموزد و آن را به دیگران آموزش بدهد.»
عالمان راستین کسانی اند که علم خود را به خدمت حق و حقیقت و هدایت امت درمی‌آورند و قایل به جدایی میان علم و عمل و دعوت و تعلیم و تربیت نیستند، عالم اند و عمل می‌کنند و دعوتگر و معلم اند. همان گونه که خداوند متعال می‌فرماید:
(وَلَکِن کُونُواْ رَبَّانِیِّینَ بِمَا کُنتُمْ تُعَلِّمُونَ الْکِتَابَ وَبِمَا کُنتُمْ تَدْرُسُونَ) آل عمران: 79
« بلکه (به مردمان این چنین می‌گوید که:) با کتابی که آموخته‌اید و یاد داده‌اید و درسی که خوانده‌اید، مردمانی خدائی باشید (و جز او را بندگی نکنید و نپرستید)‌.»
(وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْلاً مِّمَّن دَعَا إِلَى اللَّهِ وَعَمِلَ صَالِحاً وَقَالَ إِنَّنِی مِنَ الْمُسْلِمِینَ ‏) فصلت: 33
« ‏ گفتار چه کسی بهتر از گفتار کسی است که مردمان را به سوی خدا می‌خواند و کارهای شایسته می‌کند و اعلام می‌دارد که من از زمره مسلمانان (و منقادان اوامر یزدان) هستم‌ ؟ ‏»
در تاریخ ما عالمان در بحران‌ها و سختی‌ها پناهگاه امت بوده‌اند و آنان را بر راه دین ثابت قدم نگاه می‌داشته و به استقامت فرا می‌خوانده‌اند و برای جهاد تشویق می‌نموده و در راه دفاع از دین خداوند اذیت و آزارهای بسیاری را متحمل شده‌اند. حتی پیشوایان چهارگانه مشهور از آن اذیت و آزارها بی نصیب نبوده‌اند، اما هیچ گاه دچار ضعف نشده و کوتاه نیامده‌اند.
قرآن و همچنین سنت رسول خدا (ص) این حقیقت را به ما آموخته‌اند که این امت هیچ گاه بر راه گمراهی اجماع و اتفاق نمی‌کنند؛ زیرا خداوند متعال می‌فرماید:
(وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ یَعْدِلُونَ ‏) اعراف: 181
« ‏در میان آفریدگانمان، گروهی هستند که به (سبب دوست داشتِ) حق (دیگران را به سوی حق) دعوت می‌کنند، و (در حکمها و داوریهایشان هم به سبب عشق به حق) به حق دادگری می‌کنند‌.»
همچنین سنت رسول خدا (ص) به سوی این حقیقت تأکید می‌ورزد که: «جمعی از امت همچنان بر راه حق خواهند بود و مخالفت مخالفان تا فرا رسیدن فرمان خداوند ایشان را از راه خود باز نمی‌دارد.»
این روایت روایت صحیحی است و از بسیاری از اصحاب رسول خدا (ص) نقل شده است و علما آن را جمع «طائفه منصوره» و مورد حمایت قرار گرفته نامیده‌اند. آنان جانشینان دادگر و پرهیزگار پیشینیان و حاملان علم اند. کسانی که در بعضی از احادیث از ایشان ذکر به میان آمده است. روایت شده که:
«و در میان هر نسلی عادلان (شایستگان) آن حامل این علم خواهند بود و آن را از تحریف شدن توسط تندروان و ادعای مدعیان و تأویل و تفسیر (نادرست) جاهلان مصون خواهند داشت.»
در گذشته برای عالمان دارای جایگاه در جامعه، فرصت‌هایی فردی برای بیدار، هوشیار و آگاه نمودن به خواب رفتگان و غافلان و جاهلان و به سر راه آوردن راه گم کردگان و اندرز حاکمان وجود داشته است و به میزانی که اسباب و امکانات برایشان فراهم بوده توفیق اصلاح انسان‌هایی را پیدا کرده‌اند.
اما در عصر حاضر این نقش را بر عهده‌ی تشکل‌های سازمان یافته و جمعی نهاده‌اند تا بار مسئولیت‌های بزرگی را بر دوش بگیرند که از عهده‌ی افراد به تنهایی ساخته نیست و این چیزی است که اسلام همگان را به آن فرا می‌خواند.
پیامبر بزرگوار اسلام می‌فرماید:
«و المؤمن للمؤمن کالبنیان یشدّ بعضه بعضاً»
«انسان مؤمن برای دیگر اهل ایمان همانند ساختمانی هستند که هر بخش آن بخش دیگر را استوار می‌گرداند.»
خداوند متعال می‌فرماید:
(وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى) مائده: 2
« در راه نیکی و پرهیزگاری همدیگر را یاری و پشتیبانی نمائید.»
(وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعاً وَلاَ تَفَرَّقُواْ) آل عمران: 103
« و همگی به رشته (ناگسستنی قرآن) خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید. »
مجامع و سازمان‌های موجود
شکی نیست که در جهان اسلام سازمان‌های اسلامی بسیاری وجود دارد که به شیوه‌های گوناگونی به فعالیت‌های علمی، دعوی و خیریه اقدام می‌نمایند، اما سازمان و مؤسسه ای که مورد نظر ماست، با تمامی آن سازمان‌ها متفاوت است.
دامنه‌ی فعالیت‌های تعدادی از آن سازمان‌ها به عرصه‌های علمی آکادمیک محدود می‌شود، مانند: مجمع‌ها و هیئت‌های فقهی معروف همچون «مجمع تحقیقات اسلامی دانشگاه الازهر» شورای فقهی رابطه‌ی «العالم الاسلامی»، مجمع بین المللی فقه اسلامی وابسته به کنفرانس اسلامی و‌...
تعدای از آن مؤسسات و مجامع وابسته به حکومت‌هایی هستند که مرکزشان در آن کشور وجود دارد و حکومت، اعضای آن را انتصاب می‌نمایند و هزینه‌های مالی آن‌ها را پرداخت می‌کنند و کم و بیش در فعالیت‌ها و دیدگاه‌ها و تصمیمان آن‌ها اعمال نفوذ می‌نمایند یا اینکه مردم این گونه فکر می‌کنند.
تعدای از آن سازمان‌ها و مجمع‌ها با توجه به ساختارها تشکیل دهنده آن منطقه‌ای هستند و در خدمت کشور یا منطقه‌ی معینی قرار دارند که می‌توان از «مجمع فقهی هند» و «شورای افتا و تحقیقات اسلامی اروپا» و‌... نام برد.
اما اتحادی که ما به دنبال تحقق آن هستیم دارای ویژگی‌ها و دورنمایی است که آن را از دیگر مجمع‌ها و هیئت‌ها متمایز می‌سازد.
ویژگی‌های اتحاد مورد نظر
درهای اتحادی که ما در پی تأسیس آن هستیم، بر روی تمامی علمای مسلمان در تمامی کشورهای شرق و غرب باز است، مقصود ما از علما فارغ التحصیلان دانشکده‌های الهیات و معارف اسلامی و رشته‌های مختلف آن و همه کسانی است که زمینه علوم شرعی و فرهنگ اسلامی دارای تحقیقات و اهتماماتی می‌باشند و در ارتباط با آن‌ها دستاوردی معتبر و یا فعالیتی ملموس داشته‌اند.
این اتحاد دارای تمایزها و ویژگی‌هایی است که لازم است به وسیله آن‌ها توصیف بشود و از غیر خود تمایز و تشخصی پیدا کند و ما در اینجا به تعدادی از آن خصوصیت‌ها اشاره می‌نماییم:
1- اسلامی بودن:
اتحاد جهانی علمای مسلمین اتحادیه‌ای صرفاً اسلامی و متشکل از علمای مسلمین در راستای قرار گرفتن در خدمت امور و مسائل مسلمین است. این اتحادیه راهکارهای خود را از مبانی اسلام اخذ می‌کند و در تمامی حرکات و گام‌هایش از آن الهام می‌گیرد و نماینده‌ی تمامی مذاهب و طیف‌های مسلمان خواهد بود.
2- جهانی بودن:
این اتحاد، اتحادیه‌ای محلی، منطقه‌ای، عربی، عجمی، شرقی و یا غربی نیست؛ بلکه از تمامی مسلمانان جهان اسلام و همچنین اقلیت‌های مسلمان ساکن در خارج دنیای اسلام نمایندگی می‌نماید.
3- مردمی بودن:
اتحاد جهانی علمای مسلمین نهادی رسمی و حکومتی نیست؛ بلکه قوت خود را از اعتماد و اقشار مختلف جامعه مسلمان می‌گیرد.
و در عین اینکه، با حکومت‌ها سر جنگ ندارد، برای گشودن درهایی برای همکاری بر پایه‌ی آنچه خیر و مصلحت اسلام و مسلمین را محقق می‌سازد، تلاش خواهد نمود.
4- استقلال:
اتحاد جهانی علمای مسلمین به هیچ کشور، حکومت، جماعت، فرقه مذهبی و مسلکی خاص وابستگی ندارد و تنها به وابستگی به اسلام و امت اسلامی افتخار می‌کند.
5- علمی و تحقیقی:
اتحاد جهانی علمای مسلمین از علمای امت اسلامی تشکیل می‌شود و به هیچ وجه جای تعجب نیست که به علم و آموزش و میراث و احیاء و اجرا و گسترش آن اهتمامی جدی داشته باشد.
6- دعوی و تبلیغی:
اتحاد جهانی علمای مسلمین سازمانی است که برای دعوت به اسلام از زبان، قلم و تمامی ابزارهای اطلاع رسانی دیداری، شنیداری و نوشتاری مشروع امروزی بهره می‌گیرد و در این راه، خود را به راهکار و روش قرآنی دعوت حکیمانه و موعظه دلسوزانه و گفتگوی هر چه بهتر ملتزم می‌شمارد.
7- اعتدال و میانه روی:
اتحاد جهانی علمای مسلمین به جانب غلو و افراط و تقصیر و تفریط متمایل نخواهد شد؛ بلکه منبع و روش «اعتدال و و سطیت» را که ویژگی امت اسلامی‌است در پیش خواهد گرفت.
8- پویایی و عملگرایی:
اتحاد جهانی علمای مسلمین صرفاً به شعار و اعلانات اکتفا نخواهد نمود و به تلاش و سازندگی و بسیج تمامی شایستگی‌ها علمی و توانایی‌های علمی اهتمامی جدی خواهد داشت و جمعی از علما که به فقاهت و معرفت دینی، استقامت اخلاقی، شجاعت در میان حق و استقلال در اظهار نظر و مورد قبول عامه مردم مسلمان شهرت دارند، آن را رهبری خواهند کرد.
اهداف اتحاد
اتحاد جهانی علمای مسلمین برای تحقق هدفی محوری که اهداف فرعی دیگری از آن سرچشمه می‌گیرند تلاش می‌نماید.
هدف اصلی و محوری اتحاد، پاسداری از هویت امت اسلامی است تا – همان گونه که خداوند اراده فرموده – امت وسطیت و شهادت بر بشریت، آمر به معروف و ناهی از منکر، مؤمن به خداوند باقی بماند و با گرایش‌های ویرانگری داخلی و خارجی که به دنبال ریشه کن نمودن آن هستند، به مقابله برخیزد.
همچنین در عرصه‌ی آگاه کردن و اطلاع رسانی و معرفت درست دینی در کنار امت اسلامی قرار گیرد تا با نقش و رسالت خود واقف شوند و بر اساس ایمان و اخلاص و وحدت هدف و وحدت مرجعیت، وحدت موطن و منبع و طریق به ادای مسئولیت خویش قیام نمایند.
اما اهداف فرعی منشعب از هدف اصلی، در موارد زیر نمود پیدا می‌نمایند:
1- تعاون: در مورد آگاه گردانیدن و معرفت هر چه بهتر مسلمانان – هر کجا که هستند – از اسلام صحیح – اسلام قرآن و سنت – اسلام عقیده و شریعت، عبادات و معاملات، اندیشه و رفتار و در تمامی ابعاد شمول و فراگیری، وسطیت و اعتدال و به دور از تحریف تندروان و ادعای مدعیان و تأویل و تفسیرهای ناصواب جاهلان و مغرضان.
2- متوجه نمودن مسلمانان به خطراتی که هویت عقیدتی و فرهنگی ایشان را مورد تهدید قرار می‌دهد و در زمینه‌ی فروپاشی روابط و دور گردانیدنشان از اسلامی که آنان را صف واحدی بگرداند، تلاش می‌نمایند.
رویارویی با آن تهاجم سازمان یافته با همان اسلحه مورد استفاده خود ایشان و متوجه نمودن امت اسلامی برای فریفته نشدن به اسلحه‌های جدیدی که در قالب الفاظی فریبنده مانند:
جهانی شدن، نوگرایی و‌... به کار می‌روند.
3- آماده گردانیدن شخصیت انسان مسلمان از نظر فردی و اجتماعی و بسیج آنان برای قیام به مسئولیت و رسالت حیاتی و محوری «عبادت و اطاعت»، «عمارت زمینی» و «خلافت خداوند» و قیام به شهادت در مورد تمدن تاریخی بر بشریت تا دینداری آنان در حیات و زندگی در قالب: دانش‌های سودمند، فعالیت‌های عملی، فضایل اخلاقی استوار و رشد فکری و موفقیت‌های بسیار و ارزش‌های والای اخلاقی، نمود و تبلور پیدا نماید.
4- یکپارچه گردانیدن فعالیت‌ها و موضع گیری‌های فکری و علمی علما و متفکران درباره‌ی مسائل مهم امت اسلامی در راستای آگاه نمودن ایشان از عوامل و مواقع خطر و منافذی که از آن‌ها باد فتنه وزیدن می‌گیرد. تا امت مسلمان غافلگیر نگردد، ارکان آن دچار تزلزل نگردد و گوشه و کنار آن قیچی نشود و از طرح و توطئه‌هایی که علیه ایشان تهیه و تدارک دیده می‌شوند غافل نباشند؛ زیرا عالمان و اندیشمندان، چشمان تیزبین و زبان گویای اهداف مردم اند.
6- گرد هم آوری تمامی توانایی‌های امت اسلامی علی رغم تفاوت مذهب و مسلک و رویکرد، به شرطی که اهل قبله باشند. همچنین تلاش برای کاستن هر چه بیشتر از میزان جدایی و گسترش دامنه موارد مورد اتفاق و توجه بیشتر به مبانی مشترک و چراغ راهنما قرار دادن این قاعده طلایی مشهور که:
« در مواردی که با هم اتفاق نظر داریم همکاری نماییم و در ارتباط با اموری که با یکدیگر اختلاف داریم عذر یکدیگر را پذیرا شویم. »
بدین صورت می‌توانیم در برابر دشمنان امت، صف واحدی را تشکیل بدهیم.
ابزارها و مسائل اتحاد
اتحاد جهانی علمای مسلمین برای رسیدن به هدف محوری و اهداف فرعی خود از تمامی ابزارها و راهکارهای متنوع و مشروع استفاده خواهد نمود، وسایلی که تمامی آن در دعوت حکیمانه، اندرز اندیشمندانه، گفتگوی متمدنانه و اقناع از طریق دلیل و برهان و از راه قلم و زبان و کتاب و روزنامه و رادیو و تلویزیون و کانال‌های تلویزیونی، ماهواره‌ای شبکه جهانی اینترنت و دیگر ابزارهای امروزی با هم مشترک می‌باشند.
اتحاد جهانی علمای مسلمین به ویژه بر روی وسایل زیر تأکید جدی خواهد داشت:
1- مخاطب قرار دادن و روشنگری مستقیم در جهت آگاه گردانیدن هر چه بهتر مسلمانان از دین خود و اصلاح مفاهیم و دیدگاه‌ها و اقدامات ایشان بر اساس آموزه‌های اسلامی و در راستای پاسداری از هویت امت مسلمان و نسل‌های ایشان از عوامل تأثیرگذار داخلی و خارجی که گاهی ممکن است مسلمانان را از حرکت در مسیر صحیح خود باز دارد.
فرق نمی‌کند آن خطاب روشنگری گفتاری و از طریق منابر و مساجد باشد یا از طریق تلویزیون و کانال‌های ماهواره‌ای یا بهره گیری از وسایل اطلاع رسانی امروزی در حد ممکن، همچنین اهتمام و التزام به نشریات ثابت دوره‌ای.
2- نصیحت مهربانانه و حکیمانه حکام ممالک اسلامی و اهل قدرت و نفوذ و تمامی اشخاصی که در موقعیت تأثیرگذاری عمومی قرار دارند، در جهت اصلاح مسیری که در پیش گرفته و موضع‌هایی که می‌گیرند و همکاری با آنان برای اتخاذ تصمیماتی که در خدمت عقیده‌ی اسلامی و امت مسلمان قرار می‌گیرند و بر روی هویت اسلامی تأکید می‌ورزند.
همچنین یادآوری موارد لغزش و عوامل خطرآفرین، توطئه‌های دشمنان به آنان، تنها در جهت قیام به مسئولیت نصیحت و تواصی به حق و تواصی به صبر.
3- همکاری از جانب مؤسسه‌های فعال در جهت تحقق همین اهداف – هر چند با استفاده از وسایل و بهره گیری از راه‌های متفاوتی باشد. مانند: سازمان‌های علمی و تحقیقاتی، مؤسسات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی، سازمان‌های امور خیریه و انسانی در جهت تقویت و تأیید معنوی و علمی آن.
معنوی آن به وسیله‌ی حمایت و دادن مشورت و علمی از طریق اظهار رأی و صدور فتوا. و استفاده از آن‌ها از طریق در کنار هم نهادن فعالیت‌ها در جهت تحق اهداف مشترک که در نهایت در یک کانال مشترک قرار داده خواهند شد.
4- اطلاع رسانی مداوم درباره‌ی مسائل و رویدادهای روزمره و فوق العاده که با اسلام و مسلمانان ارتباط پیدا می‌نمایند، اعم از اینکه آن مسائل و رویدادها دارای طبیعت فرهنگی، اجتماعی، سیاسی یا اقتصادی باشند و این کار از طریق فهم و کشف اسباب، ابعاد و پیامدهای آن در رابطه با هویت امت اسلامی صورت می‌گیرد و موضع گیری و دیدگاهی در مورد آن‌ها گرفته می‌شود که مسلمانان را با حقیقت آن‌ها آشنا گرداند و آنان به گونه‌ای با آن رویدادها و قضایا تعامل بنمایند که هویتشان را حفظ و خطر را از ایشان برطرف نماید. این کار می‌تواند از طریق اطلاعیه، بیانیه، مصاحبه و نشریات باشد.
یا همان گونه که گفته شد: در چارچوب تبلیغ حکیمانه و اقناع از راه دلیل و برهان و پرهیز از فتنه و تفرقه انگیزی صورت خواهد گرفت.
5- گفتگو با تمامی گرایش‌ها، مذاهب فکری و سیاسی موجود در میان مسلمانان، برای محدود گردانیدن هر چه بیشتر از پیامدهای منفی – اگر مضر بودند – و استفاده از آن‌ها در صورتی که دارای دستاوردهای مثبتی باشند و راهنمای آنان – در حد امکان – برای قرار گرفتن در خدمت هدف ترسیم شده اتحاد جهانی علما – بر اساس موارد مورد اتفاق و اشتراک در راستای تحقق آن هدف. بدین ترتیب تمامی توانایی‌های فعال امت در میدان سازندگی و پیشرفت قرار داده خواهند شد.
تمامی پیشنهاداتی که مطرح گردیدند، همراه با آنچه اضافه کردنشان ضرورت داشته باشد، یا تعدیلشان ضرورت تشخیص داده شود، متناسب با مکانی که قرار است مرکز اتحاد در آن قرار داشته باشد و طبیعت اداری و سازمانی که بر اساس آن‌ها تأسیس خواهد شد و شرایطی که در دور و بر آن قرار دارد، در قانون اساسی اتحاد جهانی علمای مسلمین گنجانیده خواهند شد.
از علما و اندیشمندان می‌خواهم این طرح پیشنهاد را مطالعه نمایند و نظر موافق یا ملاحظات خود را برای ما ارسال فرمایند، تا آن‌ها را مورد بررسی قرار بدهیم تا اینکه شکل نهایی پیدا کند و مجمع و هیئت تأسیس در مرکز انتخاب شده تشکیل جلسه بدهند و انشاءالله تولد اتحاد جهانی علمای مسلمین را اعلان نمایند.